Gebe Kalmadan Önce Neler Yapmalısınız?
En sağlıklısı planlı hamilelik mi, yoksa sürpriz olanı mı?
Planlı hamilelik hem kadın hem de bebek için en sağlıklısıdır. Doğum kontrol hapını bırakır bırakmaz hamile kalan kişilerin bebeklerinde anomali olma ihtimali ve düşük riski yüksek olduğu için, hapların bırakılmasından en az 2 ay sonra hamile kalınmalıdır, geçen sürede ise kontrollü cinsel ilişkide bulunulmalıdır.
Fiziksel ve ruhsal açıdan anneliğe hazır olmak çok önemlidir.
Bu duygulanım, gebelik sürecinde annenin panik ve depresif atak geçirmesini ciddi anlamda önlemektedir. Anne adayının üç ay öncesinden genel bir check-up’tan geçip, smear testi ve jinekolojik muayene yaptırması gerekmektedir. Türk kadınlarının büyük kısmında anemi (kansızlık) olduğu için anemi araştırması yapılması gerekir. Hepatit B, C, HIV ve kızamıkçık virüsleri bizim için gebelikteki en büyük sorunlardır. Eğer annenin kızamıkçık açısından bağışıklığı yoksa mutlaka kızamıkçık aşısı yapılmalıdır. Bu da hamile kalmadan en az 6 ay önce planlanmalıdır. Eğer hamilelikte kızamıkçık geçirilirse; bebekte ağır sakatlıklara yol açmaması için gebeliğin sonlandırılması gerekebilir. Aynı şekilde toksoplazma taramasıda önem kazanmaktadır.
Anne adayı sigara ve alkol gibi alışkanlıklardan kendini uzaklaştırmalıdır.
Anne adayının sigara ve alkol gibi alışkanlıklardan kendini uzaklaştırması gerekir. Bilindiği üzere sigara düşük riskini ve düşük doğum ağırlığında bebek doğurma riskini arttırmaktadır. Alkol ise doza bağımlı olarak bebekte anomaliye neden olmaktadır. Normalde bir sene korunmamasına rağmen çiftin çocuğu olmamışsa “neden olmuyor” diye araştırmaya başlanması gerekmektedir. Özellikle, anne ve babanın yaşı 35 ve üzerinde ise gebe kalma süresinin 6-8 aya indiğinin bilinmesi gerekir ve zaman kaybedilmeden uzman bir hekimden yardım alınmalıdır.
Her gece cinsel ilişki gerekmez.
Her gün cinsel ilişkiye girmek çocuk ihtimalini artırır mı? Önemli olan kadının yumurtlama dönemine yakın günlerde cinsel ilişkinin yaşanmasıdır. Her gece ya da gün aşırı cinsel ilişkiye girmek sonucu etkilemez. Adetleri düzensiz olan kadınlarda yumurtlama gününü tam olarak tayin etmek güç olabilir. O zaman vücut sıcaklığını ölçmek, işe yarayan bir işlem olabilir. Yumurtlamadan hemen sonra vücut sıcaklığı arttığı için yumurtlama dönemi test edilebilir. Adet gününü takiben 11 ila 17. günler arasında cinsel ilişkiye girildiğinde gebelik elde edilme olasılığı yükselir.
Gebelik Nasıl Oluşur?
Olgun dişi yumurta hücresi ile erkeğin sperm hücresinin kadının tüplerinde birleşmesi ile (döllenme) gebelik başlar. Döllenmiş yumurta (zigot), hormonal etki ile uygun hale gelmiş rahim iç duvarına (endometrium) tutunur. İmplantasyon olarak tanımlanan bu olayı takiben zigottan bebek ve bebeğin eşi (plasenta) gelişir.
Erken Gebelik Belirtileri
Beklenen adetin gecikmesi: En sık rastlanan gebelik belirtisidir. Bazı kadınlar gebeliğe rağmen adet görebilirler, ancak bu adet genellikle normalden daha kısa ya da az olur.
İmplantasyon kanaması: Bazı kadınlarda gebeliğin en erken belirtisi, lekelenme şeklinde kanama ve kramp tarzı karın ağrısı olabilir.
Memelerde şişkinlik ve hassasiyet: Özellikle, gebeliğin erken dönemlerinde görülür.
Meme başlarında (areola) koyulaşma, göbek çevresi, koltuk altı gibi bölgelerde deri renginde koyulaşma, yüzde lekelerin oluşması.
Sabah bulantıları, kusma, aşerme, kokuya tahammülsüzlük: Sıklıkla gebeliğin 4-14. haftaları arasında görülür.
Halsizlik, uykuya meyil ve yorgunluk.
Bel ve baş ağrıları.
Sık idrar yapma: Genellikle 6-8. haftalarda görülür.
Vajinal akıntıda artma: Akıntı yumurta akı kıvamında ve kokusuzdur.
Gebelik İzlemi
Gebelik planlayan kadınlara gebelik öncesinde;
Sigara kullanıyorlarsa bırakmaları ya da günde 3’ün altına düşürmeleri gerekir.
Gebelik öncesinde Hepatit B, kızamıkçık (rubella) taraması yaptırmaları ve gerekirse aşılarını tamamlama tavsiye edilidir.
Kilo fazlası olan kadınlar için kilo vermeleri önerilir.
Günde 400 mikrogram folik asit kullanmaları, daha önceki gebeliklerinde anomalili bebek öyküsü (nöral tüp defekti) olan kadınlara ise günde 4 mg folik asit almaları,
Akdeniz anemisi, kistik fibrozis gibi kalıtsal hastalıklar için taşıyıcı olan ya da ailesinde bu tip hastalıklar bulunan ailelerin genetik danışmanlık alması önerilir.
Demir ilaçları gebelikten önce kansızlık (anemi) sorunu olan kadınlarda veya 26. gebelik haftasından sonra anemi gelişen kadınlarda gereklidir.
Gebelikte fetal anomaliye rastlanma riski binde ikidir. Gebeliğin 10-14. haftalarında ultrason ile fetal anomalilerin %40’ı, 22-24. haftalarda %80’i belirlenebilmektedir. Unutulmaması gereken nokta; gebelikte yapılan tarama testlerinin %10’unda aslında bebekte sorun olmadığı halde sorun varmış gibi çıkabilmesidir.
Gebeliğinizin sağlıklı bir şekilde devam etmesi, gebelik sırasında oluşabilecek problemlerin erken dönemde tanınabilmesi ve önlenebilmesi için gebelik süresince doktorunuzun önerdiği aralıklarla takip edilmeniz gerekmektedir.
Gebelik öncesinde bir sorunu olmayan kadınlarda genellikle önerilen izlem şekli ve gerekli tetkikler şu şekildedir:
- Gebelikte ilk muayene: Ultrason ile gebelik kesesi (gebeliğin 5-6. haftası) ve bebeğin kalp atımının tespit edilmesini (gebeliğin 7-8. haftası) takiben kan basıncı ve vücut ağırlığı ölçülüp kaydedilir. Gebeliğin riskli gebelik olup olmadığının tespiti için önceki gebeliklere ait bilgiler, bu gebelikte ortaya çıkan şikayetler ve anne adayının daha önce geçirdiği hastalıklar, ameliyatlar, kullandığı ilaçlar, sigara-alkol kullanımı, çiftlerin ailesinde kalıtsal hastalık olup olmadığı ve eşler arasında akrabalık olup olmadığı sorgulanmalıdır. Açlık kan şekeri, kan grubu ve hepatit testleri istenir. Eğer anne adayının HBs Ag pozitif ise doğum sırasında bebeğe geçişi önlemek için hemen doğumdan sonra bebeğe aşı ve immünglobulin yapılmalıdır. Aşı 2. ve 6. aylarda tekrarlanmalıdır. Gebeye ait son bir yıl içinde yapılmış smear testi yoksa rahim ağzından smear alınması önerilir. Kan uyuşmazlığı olan çiftlerde (anne Rh-, baba Rh+) bebeğin etkilenip etkilenmediğini belirlemek için indirekt Coombs (IDC) testi istenir. Doğumdan sonra bebek kan grubuna ve direkt Coombs testine bakılır. Bebek kan grubu Rh+ ve direkt Coombs testi negatif ise anneye doğumdan sonraki ilk 72 saat içinde Anti IgD aşısı yapılarak daha sonraki bebeklerin olumsuz etkilenmesi önlenmiş olur.
- İkinci muayene: 11-14. gebelik haftalarında vücut ağırlığı ve kan basıncı ölçümü yanında ultrason tekrarı gereklidir. Ultrason ile Down sendromu taraması için ense deri kalınlığı ölçümü ve burun kemiği (nasal kemik) varlığına bakılır; PAPP-A ve f-beta HCG ölçümü için kan alınır. İkili tarama testi ile Down sendromlu bebeklerin %90’ı tespit edilebilir. Rh- gebelerde IDC testi tekrarlanır. 16-18. gebelik haftalarında anne kanında bakılan HCG, östriol ve alfafetoprotein düzeyleri anne yaşı ve gebelik haftası ile birlikte değerlendirilerek (üçlü tarama testi) bebeğin Down sendromlu olma riski belirlenir. Bu test ile Down sendromlu bebeklerin %64’ü tespit edilebilir. Bu test sadece riski gösterir ve kesin tanı için gebeliğin ilk 3 ayında bebeğin eşinden örnek (CVS), ikinci 3 ayında ise bebeğin çevresindeki sıvıdan örnek (amniosentez) alınır.
- Üçüncü muayene: 22-24. gebelik haftasında vücut ağırlığı ve kan basıncı ölçümünü takiben tam kan sayımı için kan alınır. Hemoglobin değeri 11’in altında ise demir ilacı önerilir. Bu haftalarda ayrıca bebeğin tüm organlarının ve kalbinin detaylı olarak incelendiği ayrıntılı ultrason incelemesi ve doktorunuz gerekli görürse rahim damarlarındaki kan akımını inceleyen Doppler ultrason incelemesi yapılmalıdır. Gebeliklerin %4’ ünde ortaya çıkan gebeliğe bağlı şeker hastalığını (diabet) taramak için gebeliğin 24-28. haftaları arasında 50 gram oral glukoz yükleme testi yapılmalıdır. Bu testte aç veya tok karnına 50 gram glukoz içiminden 1 saat sonra kan şekerine bakılır. 140’ın üzerinde ise 100 gram glukoz ile yükleme testi yapılarak diabet tanısı konulur. Rh (–) gebelerde IDC testi tekrarlanır.
- Dördüncü muayene: 32. haftada kan basıncı ve vücut ağırlığı ölçümüne ek olarak bebeğin gelişimini değerlendirmek için ultrason yapılmalıdır. Rh (–) gebelerde IDC testi tekrarlanır.
- Beşinci muayene: 38-39. gebelik haftasında bebeğin tahmini doğum ağırlığı ve kemik çatınızın uygunluğuna bağlı olarak doğum şeklinin planlanması için yapılacak son ziyarettir. Kan basıncı ve vücut ağırlığı ölçümünün yanı sıra ultrason ile bebeğin ağırlığı, su durumu ölçülür, NST ile bebeğin kalp atışları değerlendirilir. 38. gebelik haftasından sonra NST ve ultrason takipleri doktorunuzun uygun gördüğü.
Yrd.Doç.Dr. Coşkun ŞİMŞİR